Azərbaycan yeni qanunlar və daha sərt cərimələrlə QHT-lər üzərində nəzarəti gücləndirir

Prezident İlham Əliyev

Prezident İlham Əliyev avqustun 1-də Qeyri-Hökumət Təşkilatları (QHT) haqqında qanuna dəyişiklikləri təsdiqləyib. Bu dəyişikliklər ölkənin vətəndaş cəmiyyəti institutlarının fəaliyyətinin maliyyələşdirilməsi qaydalarını sərtləşdirir.

Yeni dəyişikliklərə əsasən, Azərbaycanın dövlət orqanlarında qeydiyyatdan keçməmiş müqavilələr çərçivəsində xarici mənbələrdən maliyyələşmə əsasında göstərilən xidmətlər üzrə bank və digər əməliyyatların aparılması qadağandır. Bu müqavilələr üzrə xidmətlərin göstərilməsi və onlara görə maliyyə vəsaitlərinin qəbul edilməsi qadağandır və inzibati məsuliyyətə səbəb olur.

Yerli müşahidəçilərin fikrincə, qanunvericiliyə edilən yeni dəyişikliklər, 2014-cü ildə qəbul edilmiş tədbirlərin davamıdır. Həmin vaxt QHT-lərə dövlət qeydiyyatından keçmədən xarici qrantlar almaq qadağan edilmişdi. Eyni zamanda, hakimiyyət orqanları xarici donorları da qeydiyyatdan keçməyə məcbur etmişdi. Bu tədbirlər, Ədliyyə Nazirliyinin müstəqil QHT-lərin layihələrini qeydiyyata almadığı üçün Azərbaycanın vətəndaş cəmiyyətinin fəaliyyətini ciddi şəkildə məhdudlaşdırdı. Lakin qanunvericilikdə xidmət müqavilələri bağlamaqla maliyyələşmə əldə etmək imkanı qalmaqda idi. Bu müqavilələr təşkilatlarla deyil, fərdi icraçılarla bağlanılırdı.

Cari yeniliklər bu imkanı da aradan qaldırır və faktiki olaraq müstəqil QHT-ləri leqal fəaliyyət imkanlarından tamamilə məhrum edir.

Qanunvericiliyə yeni düzəlişlər, Baş Prokurorluğun hələ 2014-cü ildə açılmış cinayət işini yenidən canlandırması fonunda qəbul edilib. 2025-ci ilin əvvəlindən onlarla fəal istintaqa cəlb olunub, 10-dan çox şəxs həbs edilib, polis nəzarətinə verilib və ya ölkəni tərk etməyə məcbur olub. Bəziləri dindirildikdən sonra ölkədən çıxış hüquqları məhdudlaşdırılıb.

Azərbaycanda QHT-lərə qarşı yeni repressiya dalğası, ABŞ-da Prezident Donald Trampın administrasiyası tərəfindən USAID-in (Beynəlxalq İnkişaf üzrə Amerika Agentliyi) ləğvi ilə üst-üstə düşüb. Baş Prokurorluğun yeni istintaqı zamanı fəallar məhz USAID-dən maliyyə almaq şübhəsi ilə dindirilib və saxlanılıblar.

Vətəndaş cəmiyyətinə qarşı atılan mühüm addım kimi, prezident İlham Əliyev Azərbaycanda qeyri-hökumət təşkilatlarının (QHT) fəaliyyətini tənzimləyən qanunlara yeni düzəlişləri təsdiqləyib. Sərt maliyyə sanksiyaları və inzibati məsuliyyət tətbiq edən dəyişikliklər, QHT-lərə qarşı cinayət işinin yenidən açılması və bir neçə tanınmış vətəndaş cəmiyyəti xadiminin həbsi ilə müşayiət olunan davamlı repressiyalar fonunda baş verir.

Yeni qanunvericilik «Qeyri-hökumət təşkilatları haqqında» və «Cinayət yolu ilə əldə edilmiş əmlakın leqallaşdırılmasına və terrorçuluğun maliyyələşdirilməsinə qarşı mübarizə haqqında» qanunlara dəyişikliklər edir. Dəyişikliklərin əsas məğzi QHT-lərə qeydiyyatdan keçməmiş xarici mənbələrdən maliyyələşən xidmət müqavilələri ilə bağlı bank və digər əməliyyatları həyata keçirməyi qadağan etməkdir. Bu cür qeydiyyatdan keçməmiş müqavilə əsasında xidmətlərin göstərilməsi və ya maliyyə vəsaitlərinin alınması indi inzibati məsuliyyətə səbəb olur.

Dəyişikliklər, həmçinin, tələblərə əməl edilməməsinə görə tətbiq olunan maliyyə cərimələrini xeyli sərtləşdirir. Xarici maliyyələşdirmə ilə bağlı müqavilələri müəyyən edilmiş müddətdə qeydiyyata təqdim etməyən vəzifəli şəxslər 1500–2500 manat, hüquqi şəxslər isə 5000–7000 manat məbləğində cərimələnəcəklər. Qeydiyyatdan keçməmiş müqavilə əsasında maliyyə alan və ya xidmətlər göstərənlər üçün cərimələr daha sərtdir: vəzifəli şəxslər 2500–5000 manat, hüquqi şəxslər isə 8000–15000 manat cərimə ediləcək.

Ekspertlərin fikrincə, bu yeni məhdudiyyətlər hökumətin QHT-lər üzərində nəzarətini gücləndirməyə və onların fəaliyyətini minimuma endirməyə hesablanıb.

Yeni qanunlar hökumətin eyni zamanda QHT-lərə qarşı uzun müddətdir fəaliyyətsiz qalmış cinayət işini yenidən açdığı bir vaxtda qüvvəyə minir. Müstəqil QHT-lərə qarşı yönəlmiş qanunvericilik ilk dəfə 2014-cü ildə qəbul edilmiş və bir çox təşkilata qarşı cinayət işlərinin açılmasına səbəb olmuşdu. 2023-cü ildə işin bağlanmasına baxmayaraq, bu ilin martında müstəqil jurnalistlər və vətəndaş cəmiyyəti fəallarının yeni həbs dalğası fonunda yenidən açılıb.

İşin yenidən açılması ilə əlaqədar olaraq bir neçə QHT rəhbəri saxlanılıb:

Martın 14-də "Vətəndaş Hüquqları İnstitutu"nun rəhbəri Bəşir Süleymanlı və "Seçkilərin Monitorinqi Alyansı"nın rəhbəri Məmməd Alpay Məmmədzadə həbs edilib.

ABŞ-ın Alman Marşal Fondunun (GMF) Azərbaycan üzrə məsləhətçisi Mehriban Rəhimli məsuliyyətə cəlb edilib və polis nəzarətinə verilib.

"Hüquq və İnkişaf" İctimai Birliyinin rəhbəri Hafiz Həsənov təqsirləndirilən şəxs qismində tanınıb və ev dustaqlığına buraxılıb.

"Sosial Hüquqlar Mərkəzi"nin rəhbəri Sübhan Həsənli barəsində ölkədə olmadığı üçün qiyabi həbs qətimkan tədbiri seçilib və axtarışa verilib.

Yeni, daha sərt qanunların və köhnə işlər üzrə təqiblərin yenidən başlaması hökumətin Azərbaycanda QHT-lərin fəaliyyətinə nəzarət etmək və onu məhdudlaşdırmaq üçün birgə səylərindən xəbər verir.