Ukrayna yol ayrıcında: gərgin diplomatiya, cəbhə xəttindəki dəyişikliklər və beynəlxalq dəstək səyləri

Davam edən münaqişə və Rusiyanın son genişmiqyaslı hücumları fonunda, Ukraynadakı müharibənin həlli yollarını tapmaq üçün beynəlxalq diplomatik səylər güclənir. Diqqət təhlükəsizlik zəmanətləri və yüksək səviyyəli sülh danışıqlarına yönəlib. Bildirilir ki, on civarında ölkə mümkün sülh müqaviləsi çərçivəsində Ukraynaya öz qoşunlarını göndərməyə hazırdır.

Beynəlxalq Dəstək və Təhlükəsizlik Zəmanətləri

Ukrayna üçün təhlükəsizlik zəmanətlərinin hazırlanması üzrə işçi qrupuna hazırda ABŞ dövlət katibi Marko Rubio rəhbərlik edir. Avropalı rəsmilər avqustun 19-da Britaniya və Fransa qoşunlarının Ukraynaya göndərilməsi planlarını, o cümlədən dəqiq saylarını və yerləşdirmə məkanlarını müzakirə ediblər. Böyük Britaniya hökuməti bildirib ki, Avropa hərbi nümayəndələri tezliklə amerikalı həmkarları ilə görüşərək "etibarlı təhlükəsizlik zəmanətlərini" müəyyən edəcək və hərbi əməliyyatlar başa çatdıqdan sonra "dəstək qüvvələrinin yerləşdirilməsinə hazırlaşacaqlar".

NATO-nun baş katibi Mark Rutte daha əvvəl bildirmişdi ki, Yaponiya və Avstraliya daxil olmaqla 30 ölkədən ibarət qrup son aylarda Ukrayna üçün yeni təhlükəsizlik konsepsiyası üzərində işləyir. Bu zəmanətlərin uzunmüddətli atəşkəs və ya tam sülh müqaviləsi əldə edildikdən sonra qüvvəyə minməsi nəzərdə tutulur. Yaponiya baş naziri Şiqeru İşiba ölkəsinin bu zəmanətlərin verilməsindəki rolunu təsdiqləyib, lakin konkret addımlar hələ açıqlanmayıb.

Təhlükəsizlik zəmanətləri paketinin bu həftə yekunlaşdırılması gözlənilir. İlkin mərhələ Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin şəxsi heyətinin təliminə və sıralarının gücləndirilməsinə yönəlib. Bu səy əsasən Ukraynada yerləşdiriləcək, lakin cəbhə xəttindən uzaq olan avropalı hərbi mütəxəssisləri əhatə edəcək. Planın ABŞ komponentinə kəşfiyyat məlumatlarının mübadiləsi, sərhəd nəzarəti, silah tədarükü və potensial olaraq hava hücumundan müdafiə sistemləri üzrə dəstək daxildir.

ABŞ prezidenti Donald Tramp Avropa ölkələrinin öz qüvvələrini Ukraynaya yerləşdirməyə hazır olduqlarını, ABŞ-ın isə misilsiz imkanları sayəsində resurslar, xüsusən də hava dəstəyi verməyə hazır olduğunu bildirib. Lakin Tramp amerikalı əsgərləri Ukraynaya göndərməyi istisna edib. Avqustun 18-də Ağ Evdə keçirilən görüşdə ABŞ və Ukrayna arasında 100 milyard dollarlıq silah sazişi və 50 milyard dollarlıq pilotsuz təyyarə istehsalı müqaviləsi barədə razılıq əldə edilib. Fransa prezidenti Emmanuel Makron bu təhlükəsizlik zəmanətlərinin müəyyən edilməsi üçün növbəti iki həftənin həlledici olacağını vurğulayıb. O, qeyd edib ki, Britaniya, Fransa, Almaniya, Türkiyə və digər qüvvələrin əməliyyatları təxribat xarakterli olmayacaq, cəbhədən uzaqda aparılacaq və hava, dəniz və quru dəstəyini əhatə edə bilər.

Sülh danışıqları və sammit hazırlıqları

Prezident Donald Tramp Ukrayna prezidenti Vladimir Zelenski ilə Rusiya prezidenti Vladimir Putin arasında birbaşa görüşə fəal şəkildə hazırlaşır. Bu, Trampın avqustun 18-də Vaşinqtonda Zelenski və bir neçə avropalı liderlə keçirdiyi müzakirələrdən, habelə Putinlə sonrakı telefon danışığından sonra baş verib. Tramp ilkin ikitərəfli görüşdən sonra hər üç liderin iştirakı ilə üçtərəfli sammitin planlaşdırıldığını bildirib.

Görüş üçün bir neçə yer təklif edilib:

• Budapeşt, Macarıstan: Reuters Tramp administrasiyasındakı yüksəksəviyyəli mənbəyə istinad edərək Zelenski-Putin görüşü üçün mümkün yer kimi Budapeşti göstərib. Macarıstan, Aİ və NATO-nun üzvü olmasına baxmayaraq, 2023-cü ildə Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin (BCM) orderinə baxmayaraq Putini həbs etməyəcəyini bəyan edib və BCM-dən çıxmaq üçün prosedurlara başlayıb.

• Cenevrə, İsveçrə: Fransa prezidenti Emmanuel Makron Cenevrəni təklif edib. İsveçrə ölkə yüksək səviyyəli sülh danışıqları üçün seçilərsə, Putinə öz ərazisində BCM-in cinayət təqibindən immunitet verəcəyini bildirib.

• Roma və Vatikan: Bu təşəbbüsü İtaliyanın baş naziri Corciya Meloni qaldırıb.

Zelenski Putinlə təkbətək görüşə "hazır" olduğunu bildirib. Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov görüşü təsdiqləməsə də, Moskvanın bütün formatlara açıq olduğunu, yüksək səviyyəli təmaslar üçün hərtərəfli hazırlığın zəruriliyini vurğulayıb.

Trampın ümumi məqsədi müharibəni bitirməkdir. O, itkilərin yüksək sayını vurğulayaraq bildirib ki, “orada hər həftə 7000 insan ölür”. O, sülhə nail olmaq üçün hər iki tərəfin güzəştə getməli olduğuna inanır. ABŞ dövlət katibi Marko Rubio da bu fikri təsdiqləyərək bildirib ki, heç bir tərəf “100 faizlik qələbəyə” nail olmayacaq və ərazi məsələləri və sərhədlər müzakirələrin bir hissəsi olacaq. Lakin bəzi ekspertlər Rusiyanın hazırkı qazanclarının Putini əhəmiyyətli güzəştlərə getməyə daha az meylli edə biləcəyini qeyd edərək skeptik yanaşırlar. Rusiya həmçinin NATO qüvvələrinin istənilən sülhməramlı əməliyyatda iştirakının qəbuledilməz olduğunu iddia etməyə davam edir.

Ərazi mübahisələri

2014-cü ildə Rusiya tərəfindən ilhaq edilmiş Krımın taleyi bir daha diplomatik müzakirələrdə əsas məqamdır. Rusiya Krımın statusunun həll olunduğunu iddia edir və beynəlxalq ictimaiyyətin saxta elan etdiyi ilhaqının beynəlxalq səviyyədə tanınmasını istəyir. Prezident Zelenski bildirib ki, Ukrayna Rusiya tərəfindən Krımın ilhaqını qəbul etməyəcək, çünki Ukrayna konstitusiyası yalnız ümummilli referendum vasitəsilə ərazi dəyişikliklərinə icazə verir. Tramp daha əvvəl potensial sülh müqaviləsində "bəzi torpaq dəyişikliklərini" təklif etmişdi ki, bu da Rusiyanın Krımı və Donbassın çox hissəsini saxlaya biləcəyini, eyni zamanda Xerson və Zaporojye vilayətlərinin işğal olunmuş hissələrindən geri çəkilməsinə işarə edir. Tarixən Krım 1954-cü ildə Nikita Xruşşov tərəfindən Ukrayna Sovet Sosialist Respublikasına verilmişdi.

Son hərbi əməliyyatlar və cəbhə xəttindəki inkişaflar

Avqustun 19-na keçən gecə Rusiya 270 pilotsuz təyyarə və on raketdən (beş ballistik və beş qanadlı raket) istifadə edərək Ukraynaya genişmiqyaslı hücum həyata keçirib. 40-dan çox zərbənin endirildiyi bildirilir, bunlardan biri Kh-101 qanadlı raketi, üçü isə "İsgəndər-M" ballistik raketləri ilə endirilib. Poltava vilayəti, xüsusən də Kremençuk geniş zərər görüb, 1500-dən çox insan işıqsız qalıb.

Avqustun 20-nə keçən gecə Rusiya qüvvələri Ukraynanın Sumı və Odessa vilayətlərinə hücum edib. Sumı vilayətinin Oxterka şəhərində pilotsuz təyyarələrin hücumları nəticəsində çoxmənzilli binalara, fərdi evlərə və qarajlara ziyan dəyib, 12 nəfər yaralanıb. Odessa vilayətində bir nəfər yaralanıb, genişmiqyaslı zərbələr nəticəsində İsmayıl şəhərində yanacaq və enerji infrastrukturu obyektlərində yanğınlar baş verib.

Ukraynanın Xüsusi Əməliyyatlar Qüvvələri avqustun 17-də Rusiyanın general-leytenantı Esedulla Abaşevin Kurskun Rılsk bölgəsi yaxınlığında ağır yaralandığını və əl ilə ayağının amputasiyasını tələb etdiyini bildirib.

Cəbhə xəttində Rusiya qoşunları bu yaxınlarda Donbassda Ukrayna xətlərini yararaq, Ukrayna işçi qüvvəsinin çatışmazlığı səbəbindən Dobropolyeyə doğru 12-15 kilometr irəliləyib və bir ərazi ələ keçirib. Ukrayna qüvvələri əks-hücuma keçərək bəzi kəndləri geri alsa da və rus qoşunlarına yüzlərlə itki versə də, irəliləyiş tamamilə aradan qaldırılmayıb. Rusiya qüvvələri Kostyantınovkaya doğru dayaqlarını genişləndirmək üçün yeni hücumlar cəhdləri edir. Analitiklər qeyd edirlər ki, Pokrovsk istiqamətində həm Rusiya, həm də Ukrayna qüvvələrinin sıxlığı aşağıdır ki, bu da taktiki manevrlərə şərait yaradır. Rusiyanın hazırkı yay hücumunun məqsədi Pokrovsk və Kostyantınovka şəhərlərini ələ keçirməkdir.

Digər mühüm hadisələr

Ukrayna prezidenti Zelenski Rusiyanı Odessada Azərbaycanın SOCAR dövlət neft şirkətinə məxsus neft anbarına “qəsdən” zərbə endirməkdə ittiham edərək, bunu həm Ukraynanın, həm də Azərbaycanın münasibətlərinə və enerji təhlükəsizliyinə hücum adlandırıb. Bu, avqust ayında SOCAR obyektinə edilən ikinci hücum idi. Buna cavab olaraq, azərbaycanlı deputat rəsmi Bakını Ukraynaya silah satışına qoyduğu embarqonu ləğv etməyə çağırıb.

Ukraynanın "Yaşamaq İstəyirəm" dövlət layihəsi bildirib ki, Rusiya 2025-ci ilin birinci yarısında öz silahlı qüvvələrinə əlavə 628 Tacikistan vətəndaşını cəlb edib ki, bu da 2025-ci ilin aprelindən bəri onların ümumi sayını ən azı 1559-a çatdırıb və bir çoxu "top yemi" kimi cəbhə xəttinə göndərilib. Müraciət üsullarına Rusiya vətəndaşlığının və ya pul mükafatlarının təklif edilməsi, bəzən isə döyülmə və həbs təhdidləri daxildir. Qeyd edək ki, Tacikistan hakimiyyəti ikili vətəndaşlığı bəzi səbəblər göstərərək Ukraynadakı müharibədə iştirak etdiklərinə görə öz vətəndaşlarından heç birini cinayət məsuliyyətinə cəlb etməyib.